Galargan Catrin from Carneddi by Iestyn Tyne

‘Dydd Nadolig y llynedd mi fedrais grio am y tro cyntaf ar ol colli Hywel a charedigrwydd y Nadolig a dorodd yr argae. Roedd 2 flynedd o ryfel oer ai golli yntau fel y darfu i ni wneud wedi cloi fy nagrau a theimlwn fel dynes mewn breuddwyd.’ (Catrin Griffith mewn llythyr at J. W. Jones, 1949)

O un i un, collodd Catrin ei phlant. Yn eu babandod y bu farw Mary Ceridwen (Hydref 1889-Mawrth 1890), Morris Powell (Ebrill 1891-Ionawr 1892) a Catherine Mary Gwerful (Medi 1907-Mawrth 1908); a chollwyd yr ail fab, Cadwaladr Owen, neu Wallie (Awst 1893-Ebrill 1909) yn ei arddegau. Hywel Wyn a Richard Morris oedd yr unig ddau gafodd fyw yn oedolion. Effeithiodd yr ergydion hyn yn arw iawn arni, fel y gwnaeth colli Hywel wedyn ym 1945.

Geiriau Catrin yn ei llythyr yw rhai o’r mwyaf dirdynnol a ddarllenais erioed, ac mae amgyffred hyd a lled yr hyn a deimlai yn amhosib. Ceisiais ehangu rhywfaint ar y darlun o amgylch yr hyn a ddywedodd yn ei llythyr, a pharu’r tri-thrawiadau gydag alaw gyfarwydd sy’n chwarae mig rhwng y llon a’r lleddf: y garol haf, ‘Mae’r Ddaear yn Glasu’.

/

One by one, Catrin lost her children. Mary Ceridwen (October 1889-March 1890), Morris Powell (April 1891-January 1892) and Catherine Mary Gwerful (September 1907-March 1908) all died in infancy; and the second son, Cadwaladr Owen, or Wallie (August 1893-April 1909) passed away in his teens. Hywel Wyn and Richard Morris where the only two to survive into adulthood. These blows affected her heavily, as did the loss of Hywel in 1945.

Catrin's words in her letter, where she speaks in 1949 of finally being able to weep for Hywel, are some of the most heartbreaking I've ever read, and trying to take in the breadth of what she must have been feeling is impossible. I tried in some way to expand the image around what she wrote, pairing the tri-thrawiadau with a familiar melody: that of the summer carol, 'Mae'r Ddaear yn Glasu'.

Tracklist

10.	Galargan Catrin	3:23

Lyrics

Mae’n oer mewn tre estron a gafael atgofion
yn taeru â’r galon nad digon yw Duw;
â minnau yn unig, yn oedi’n flinedig,
daw clych y Nadolig drwy’r dilyw.

Aeth tri o ’mhlant bychan yn gynnar dan gryman
a chroesi’r lli arian wrth hedfan tua’r haul,
ac un yn laslencyn, aeth yntau o’r dyffryn
i’w dilyn nhw wedyn, a’m gadael.

Y pumed a’u gwyliodd yn mynd draw o’u gwirfodd,
a mynnodd eu dilyn nhw drosodd ryw dro –
yn nŵr oer Llyn Dinas y’i boddwyd heb urddas,
a’r deyrnas o’m cwmpas yn cwympo.

Caf ddatod y cloeon ar fudan ofidion;
daw’r poenau fel ffynnon o’r galon dan gêl,
ac yma mewn gwaeledd ar wely’r ymgeledd,
caf wylo o’r diwedd yn dawel.

Credits

from Carneddi, released May 1, 2025
Geiriau: Iestyn Tyne; Alaw: ‘Mae’r ddaear yn glasu’, tradd.

License